نگاهی بر تحلیل جغرافیای شهیدان جنگ و دفاع مقدس

در حالیکه از آغاز قرن ١٩ تا سال ١٩٩٠م، روسیه‌ی تزاری و جانشین آن اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی تهدیدگران استراتژیک ایران بودند، از سال ١٩۶٠ میلادی به این سو، کانون تهدید ملموس و واقعیِ بیرونی ایران، عراق بوده است. روابط دو کشور از این زمان تا سال ١٩٧۵ میلادی تیره و متشنج بود و پس از آرامش کوتاه مدتِ پنج ساله ای که ناشی از قرار داد ١٩٧۵ الجزیره بود، در نهایت دو کشور وارد طولانی ترین تجربه‌ی جنگی قرن بیستم پس از جنگ ویتنام شدند؛ بنابراین برای نخستین بار در سده‌ی بیستم بود که ایران توانست جنگی ٩۵ ماهه را تحمل کند. مهمتر این که برای نخستین بار در سرنوشت جنگی که به وی تحمیل شده بود، نقش فعال و حتی محوری داشت. این نقش آفرینی بیش از آنکه نتیجه‌ی سازمان دهی دقیق نیروها یا بکارگیری سلاح و فناوری مدرن باشد، همانگونه که مفسران غربی نیز بارها تکرار کرده‌اند، نتیجه‌ی استفاده از امواج انسانی بود. پراکنش جغرافیایی شهیدان جنگ، حاکی از آن است که تقریباً تمام مردم ایران کار دفاع را به عنوان مسوؤلیتی حیاتی و سرنوشت ساز پذیرفته اند.
این پژوهش در صدد برآمده است تا با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی و همچنین با استفاده از داده ها و آمارهای مستند، ضمن تحلیل GIS جغرافیای شهیدان جنگ و دفاع مقدس، چشم اندازی از جغرافیای ایثار و شهادت در طول ٨ سال جنگ و دفاع مقدس را به تصویر کشد.

روش بررسی
 

روش اساسی در این تحقیق، روش تحلیلی – آماری است که با استفاده از نرم افزار GIS و Excel انجام شده است؛ اما به علت اینکه تحقیق حاضر از ماهیت نظری نیز برخوردار است از روش توصیفی – تحلیلی نیز استفاده شده است.

مقدمه
 

جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران، بی گمان به عنوان بزرگترین رویداد منطقه‌ای و به عنوان طولانی‌ترین جنگی است که میان دو کشور جهان سوم پس از جنگ جهانی دوم، طی یک دهه توانست نظر همگان را، از افکار عمومی ملت ها گرفته تا سیاستمداران و سیاست سازان بین المللی در کشورهای مختلف به خود معطوف سازد. جنگی که به شکلی بی سابقه و در حجم و ابعادی متفاوت با نمونه های مشابه آن و دامنه های تأثیر شگرف بر صلح و امنیت منطقه ای و بین المللی، نزدیک به یک دهه، همه‌ی اذهان را متوجه خود ساخت (زمزمی، 1368: ص1)(مقدمه).
در این جنگ، جوهره‌ی اسلام مبارز تبلور یافت و خوداتکایی و عدم اعتنا به قطب های قدرت در پیشبرد جامعه تحقق عینی یافت. در فاصله‌ی چند روز پس از حمله‌ی نظامی عراق، اکثریت قریب به اتفاق گروههای سیاسی کشور طی اعلامیه ها و اطلاعیه های گوناگون هواداران خویش و عموم مردم را به مقاومت در برابر این تهاجم فراخواندند و تمامی آنها اعم از چپ و راست و مذهبی و غیرمذهبی در این که مقابله در برابر مهاجم را وظیفه ای مقدس اعلام کنند، کوتاهی نکردند (سازمند، 1384: 65) و مردم معتقد و دیندار ایران زمین از گوشه و کنار و عاری از رنگ مذهبی، قومیتی، و زبانی و ... برای ایثار و جان فشانی و دفاع از مرزوبوم خود جهاد و مبارزه را لبیک گفتند و پس از 94 ماه مقاومت و پایداری در مقابل تجاوز و تعدی زورگویان زمان، سرافرازانه و پیروزمندانه، اسطوره‌ی مقاومت و استواری را برای عموم ملل جهان به نمایش گذاشتند.
این مقاله در صدد آن است تا با تحلیلی آماری و با استفاده از نرم افزار GIS چشم اندازی از پراکنش جغرافیایی شهیدان، ایثار و شهادت را به تصویر کشد. از پژوهش حاضر چنین بر می آید که عموم ملت ایران در هر نقطه ای از این مرزوبوم با اتکا به هویت ملی و ایمان قلبی و دفاع از سرزمین و ناموس کشور، برای دفاع از آرمان های مقدس اسلام و کشور در میدان‌های نبرد، حضور پیدا کرده اند.

نگاهی اجمالی به جنگ و دفاع مقدس
 

تردیدی نیست که سرشت پاک و فطرت اصیل آدمی میل به سوی صلح و آرامش دارد و همزیستی و همکاری با دیگران را در محیطی امن و سرشار از اعتماد، بر دشمنی و عداوت و خشونت و خونریزی ترجیح می دهد. در ادبیات و فرهنگ تقریباً تمامی مردم جهان، جنگ و خونریزی و قتل و غارت، از جمله مخوفترین و پلیدترین بلایای ممکن و در ردیف زلزله، سیل و طاعون محسوب شده است (اداره کل امور حقوقی وزارت امور خارجه، ١٣۶٧: 1).
بنابراین جنگ به عنوان یکی از مصیبت‌هایی است که در برخی موارد به صورت غیر ارادی بر یک کشور تحمیل می شود و خسارات و صدمات مالی، جانی و روانی جبران ناپذیری را بر ملت تحمیل می کند که در بسیاری از مواقع باید نسل ها بگذرد تا تبعات و پیامدهای آن تا حدودی رو به فراموشی رود. در ٣١ شهریور سال ١٣۵٩ (٢٢ سپتامبر ١٩٨٠میلادی)، ارتش عراق هجوم وسیع و از پیش سازماندهی شده ای را به داخل خاک جمهوری اسلامی ایران آغاز کرد. هجومی که منجر به یکی از طولانی ترین، خونبارترین و ویرانگرترین جنگ های دنیا پس از پایان جنگ جهانی دوم و همچنین یکی از دردناکترین، غم انگیزترین و در عین حال افتخارآمیزترین حماسه های تاریخ میهن اسلامی گردید (ولایتی، ١٣٧۶: ۶٣). تجاوز ارتش عراق به ایران با استعداد ۴٨ یگان سازماندهی شده در قالب تیپ ها و لشکرهای زرهی، مکانیزه و پیاده، با برخورداری از پشتیبانی ٨٠٠ قبضه توپ، ۵۴٠ دستگاه تانک و نفربر، ۴٠٠ قبضه توپ ضدهوایی، ٣۶۶ فروند هواپیما و ۴٠٠ فروند هلی‌کوپتر صورت گرفت. مقصود رهبران عراق از تجاوز این بود که با شکست نظامی ایران اهداف خود مبنی بر لغو قرارداد ١٩٧۵، تجزیه‌ی استان خوزستان و در نهایت براندازی نظام جمهوری اسلامی را تأمین نمایند (درودیان، بی‌تا: ٣٠)
هنگامی که رژیم بعث عراق آتش جنگ خانمانسوز تحمیلی علیه ایران اسلامی را برافروخت، سردمداران رژیم بعث قصد خود را برای سرنگونی نظام جمهوری اسلامی ایران و سرکوب کردن انقلاب اسلامی پنهان ننموده و با بی پروایی عهدنامه‌ی ١٩٧۵ فیمابین دو کشور (مربوط به مرز دولتی و حسن همجواری) را در برابر دوربین های تلویزیون پاره کردند (اداره کل امور حقوقی وزارت امور خارجه، ١٣۶٧: ٢).
پس اگر شروع جنگ از جانب رژیم بعثی عراق به دلیل وقوع انقلاب در ایران و فقدان توان نظامی جمهوری اسلامی ایران برای بازدارندگی دشمن بوده است، پس چه عامل یا سلسله عواملی منجر به ناکامی و عدم تحقق اهداف دشمن پس از تجاوز به ایران شد؟ جواب این سوال در جریان تحقیق با بررسی و تحلیل آمار و ارقام مربوط به شهیدان جنگ و دفاع مقدس روشن می شود.
بنابراین با گذشت ٢۶ سال از آغاز جنگ و ١٨ سال از اتمام آن، بررسی ابعاد حقوقی، سیاسی، نظامی و اقتصادی جنگ همچنان ادامه دارد. جنگ ایران و عراق با مشخصه‌ی طولانی‌ترین و پرهزینه‌ترین درگیری نظامی در تاریخ معاصر منطقه‌ی خاورمیانه که دو قدرت جهانی و هم پیمانانشان در دوران جنگ سرد در حمایت از یک طرف جنگ اتفاق نظر داشته اند و مهمتر از همه عدم حل و فصل نهایی آن با برقراری صلح میان دو کشور ایران و عراق و بسیاری مسائل دیگر، سبب شده است که علت، نحوه و خاتمه‌ی جنگ تا سالهایی مدید همچنان مورد بحث و بررسی قرار گیرد. شکل‌گیری زمینه‌ها و مجموعه عواملی که امکان وقوع جنگ را فراهم ساخت، به دلیل ابعاد و نتایج نظامی، سیاسی و حقوقی آن، همواره به عنوان یکی از جدی‌ترین مباحثی بوده است که از زمان وقوع جنگ و پس از آن مورد بحث و بررسی قرار داشته و خواهد داشت. (درودیان، بی‌تا: ١۴)
پراکنش جغرافیایی شهیدان